ثقة الاسلام کلینی در عصر امام حسن عسکری(ع) متولد گشت، و با چهار سفیر و نماینده خاص حضرت امام زمان(ع) غائب از انظار، که در طول غیبت کوتاه آن حضرت رابط بین شیعیان و امام زمان بودند، هم عصر بود.

با این که آن چهار تن از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند، و شیعیان آنها را به جلالت قدر می شناختند، مع الوصف کلینی مشهورترین شخصیت عالی مقامی بود که در آن زمان میان شیعه و سنی با احترام می زیست، و به طور آشکار به ترویج مذهب حق و نشر معارف و فضائل اهل بیت عصمت(ع) همت می گماشت.

عموم طبقات او را به راستی گفتار و درستی کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار می ستودند. به طوری که نوشته اند شیعه و سنی در اخذ فتوی به وی مراجعه می کردند، و در این خصوص مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود. به همین جهت ملقب به((ثقة الاسلام)) گشت، و او نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شده و حقا که شایسته این لقب بزرگ هم بود.

کلینی در امانت و عدالت، تقوی و فضیلت، حفظ و ضبط احادیث که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع الشرایط بوده است، مانند نداشت.

به گفته علامه محمد تقی مجلسی: وی در میان تمام دانشمندان ما، و آنهایی که از او روایت کرده اند، همچنین در نظم و ترتیب کتابش((کافی)) بی نظیر بوده، و این مزایا دلیل است که وی از جانب خداوند متعال تاییدات خاصی داشته است.

شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی پیشوای فقهای شیعه درگذشته سال ۴۶۰ هجری در کتاب گرانقدرش((رجال)) باب((کسانی که از ائمه روایت نکرده اند)) می نویسد:

((ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، دانشمندی جلیل القدر و عالم به اخبار و احادیثبود. او را است تصنیفاتی که در کتاب((کافی)) تدوین شده است. در ماه شعبان سال ۳۲۹ هجری وفات یافت، و در محله((باب الکوفه)) مدفون گردید. ما کتابهای او را در فهرست آورده ایم.))

و در((فهرست)) تمام کتابهای((کافی)) و چند کتاب دیگر کلینی را که خواهیم شناخت نام میبرد، سپس طرق روایات خود را به آنها از استادانش شیخ مفید، حسین بن عبیدالله غضائری، سید مرتضی و احمد بن عبدون بازگو میکند.

دانشمند گرانقدر رجالی ابوالعباس احمد بن علی بن عباس معروف به((نجاشی)) متوفی به سال ۴۵۰ هجری در کتاب نفیس و نامدارش((رجال)) که او را نامی ترین دانشمند رجالی شیعه دانسته اند، و رجال خود را بعد از الفهرست و رجال شیخ طوسی نگاشته است، از کلینی دانشمند بلند آوازه ما بدین گونه یادمیکند:((ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، علان کلینی رازی، دائی اوست. محمد بن یعقوب کلینی در زمان خود پیشوای علمای شیعه و چهره درخشان آنها در ری، و موثق ترین دانشمند شیعه در حدیثو ظبط آن بوده است. کتاب بزرگش به نام((کافی)) را در مدت بیست سال تصنیف کرده است…)) سپس کتابهای کافی و دیگر تالیفات کلینی را با شرحی که خواهیم نگاشت، ذکر میکند.

پس از شیخ طوسی و نجاشی که پیشوایان علمای رجال و تراجم میباشند، سایر دانشمندان بزرگ ما هرجا به نام کلینی برخورد نموده یا از کتاب بزرگ و نامدارش((کافی)) نام برده اند از وی به عنوان موثق ترین دانشمند شیعه در فهم و نقل و ضبط حدیث و حسن ترتیب و تنظیم کتابش یاد کرده اند.

ابن شهر آشوب مازندرانی و علامه حلی و ابن داود طبق معمول همان تعبیرات شیخ و نجاشی را در ستایش وی آورده اند.

سید بن طاووس در گذشته سال ۶۶۴ هجری می نویسد: «وثاقت و امانت کلینی در نقل حدیث مورد اتفاق عموم دانشمندان ماست.»

شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی پدر شیخ بهایی می گوید: «محمد بن یعقوب در عصر خود استاد علمای زمان خویش و سرآمد آنها و موثق ترین دانشمندان در نقل حدیث بود. او در نقد و بررسی حدیث از همه کس آشناتر و بر عموم همگان تقدم داشت.»

ملا خلیل قزوینی فقیه و محدث مشهور در شرح فارسی اصول کافی می نویسد:((دوست و دشمن اعتراف به فضلش کرده اند))

علامه مجلسی در مرآت العقول شرح اصول کافی نوشته است:((کلینی مورد قبول طوائف انام و ممدوح خاص و عام بود.))

میرزا عبدالله اصفهانی مشهور به افندی دانشمند نامی و شاگرد علامه مجلسی می نویسد:((منظور ازثقة الاسلام در اغلب موارد(در کتب رجال)، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی صاحب کافی و غیره یعنی شیخ اقدم و مسلم بین عامه و خاصه و مفتی هر دو فرقه است.))

میرزا محمد نیشابوری محدث اخباری می نویسد: ثقة الاسلام، قدوة الاعلام و بدرتمام، جامع سنن و آثار در حضور سفرای امام زمان(ع)، زنده کننده طریقه اهل بیت در راس سده سوم هجری …

کلینی در نظر دانشمندان عامه(سنی)

کلینی در نظر دانشمندان عامه مخصوصا نزد مورخان آنها که بعد از او آمده اند، بسیار بزرگ است. همه از وی تجلیل کرده و او را به عظمت و بزرگواری ستوده اند.

ابن اثیر جزری در کتاب مشهور((جامع الاصول)) می نویسد:((ابو جعفر محمد بن یعقوب رازی، از پیشوایان مذهب اهلبیت(ع)، دانشمندی بزرگ و فاضلی نامدار است.)) سپس در حرف((ن)) از کتاب نبوت، او را تجدید کننده مذهب شیعه در سده سوم هجری دانسته است.

ابن اثیر روایتی از پیغمبر(ص) نقل میکند که فرموده است:((خداوند سر هر قرنی شخصی را برمی انگیزد که دین او را زنده و نامدار بدارد.)) آنگاه به گفتگو در پیرامون این حدیث پرداخته و می گوید:((از احیاء کنندگان مذهب شیعه در آغاز سده اول هجری محمد بن علی باقر(امام پنجم)(ع) و در ابتدای سده دوم علی بن موسی الرضا، و بر راس سده سوم ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی رازی بوده اند.))

از نوشته ابن اثیر به خوبی مقام و موقعیت کلینی آشکار می گردد و میرساند که او در پایان سده سوم و آغاز قرن چهارم هجری بلند آوازه ترین دانشمند شیعه بوده که او را پس از دو امام، احیاگر مذهب دانسته است.

برادر کوچکتر ابن اثیر، یعنی عزالدین علی بن اثیر جزری نیز در آغاز حوادثسال ۳۲۸ هجری در تاریخ خود، کلینی را نخستین دانشمندی دانسته که در آن سال چشم از جهان فرو بسته است، و می نویسد:((در این سال وفات یافت، محمد بن یعقوب ابوجعفر کلینی که از پیشوایان شیعه و دانشمندان آنها بود)).

باید توجه داشت که دانشمند محقق معاصر دکتر حسینعلی محفوظ در مقدمه کافی صفحه ۲۱ عبارت جامع الاصول را به اشتباه از علی بن اثیر در کامل نقل کرده و تصور نموده که صاحب جامع الاصول و کامل یک نفر بوده است.

فیروز آبادی دانشمند لغت دان بزرگ متوفی به سال ۸۱۸ در((قاموس)) در لفظ((کلبن)) از کلینی یاد کرده و او را از فقهای شیعه دانسته است.

ابن حجر عسقلانی در گذشته سال ۸۵۲ در کتاب مشهورش((لسان المیزان)) که شرح حال علمای عامه و گاهی خاصه را تا زمان خویش به اجمال و تفصیل آورده است، درباره دانشمند بزرگ ما می نویسد:((محمد بن اسحاق ابوجعفر کلینی رازی در بغداد سکونت داشت، و در آنجا از محمد بن احمد جبار و علی بن ابراهیم بن عاصم و دیگران روایت میکرد. کلینی از فقهای شیعه و کسی است که بر وفق مذهب آنها کتابها تصنیف کرده است)).

و نیز ابن حجر در کتاب دیگرش((التبصیر)) گفته است:((ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، از روسای دانشمندان شیعه است که در زمان مقتدر(خلیفه عباسی) می زیست)).

جز اینان سایر دانشمندان عامه نیز هرجا به نام کلینی رسیده اند از وی به عنوان دانشمندی بزرگ و فقیهی نامدار و یکی از پیشوایان پیشین شیعه یاد کرده اند.